Казахстан бол өргөн уудам газар нутагтай хэдий ч хүлэмжийн аж үйлдвэр нь дөнгөж эхэлж байна. Нидерланд жижиг газар нутагтай ч өндөр технологийн хүлэмжээр дамжуулан дэлхийн хүн амын тэн хагасыг тэжээж чадаж байхад Казахстан улс үүнийг гүйцэх гэж тэмцэж байна. Олон улсын 13 дахь удаагийн үзэсгэлэн “Хүлэмж. Цэцэрлэгжүүлэлт. Усжуулалт. Бордоо. Алматы хотод болсон Цэцэгс” үзэсгэлэнд Казахстаны хүлэмжийн аж ахуйн салбарын өнөөгийн болон ирээдүйн төлөв байдлын талаар санал солилцохоор мэргэжилтнүүд оролцов.
Хүнс, Хөдөө Аж Ахуйн Байгууллагын (ХХААБ) сүүлийн үеийн мэдээллээр Казахстаны нэг хүнд ногдох хүнсний ногооны үйлдвэрлэл харьцангуй бага хэвээр байгаа бөгөөд дэлхийн дундаж 147.9 кг/хүнтэй харьцуулахад ердөө 198.6 кг/хүн/жил байна. Энэ нь нэг талаар дэвшилтэт технологи, тэр дундаа өндөр технологийн хүлэмжийн хэрэглээ хязгаарлагдмал байгаатай холбоотой бөгөөд ингэснээр үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлж, үр тарианы чанарыг сайжруулах боломжтой юм.
Түүнчлэн хүлэмжийн аж ахуйн төслийн санхүүжилт дутмаг байгаа нь салбарын хөгжилд томоохон саад болоод байна. Гэтэл тус улсад хүлэмжийн аж ахуйг дэмжихэд зориулж хөрөнгө мөнгө гаргахаар төлөвлөж байгаагаа саяхан мэдэгдээд байгаа. Хөдөө аж ахуйн яам шинээр хүлэмж барихад татаас олгохоос гадна хүлэмжийн тариаланчдын татварыг бууруулна гэж амласан.
Казахстанд өндөр технологийн хүлэмжийн боломж асар их. Гидропоник, аэропоник гэх мэт дэвшилтэт технологийг ашигласнаар тариаланчид тариалангийнхаа ургацыг мэдэгдэхүйц нэмэгдүүлэхийн зэрэгцээ усны хэрэглээг бууруулж, байгаль орчинд үзүүлэх нөлөөллийг багасгах боломжтой. Түүгээр ч зогсохгүй өндөр технологийн хүлэмжүүд нь ургалтын улирлыг уртасгаж, тариаланчдад цаг уурын эрс тэс нөхцөлд ч жилийн турш шинэ ногоо үйлдвэрлэх боломжийг олгодог.
Казахстанд хүлэмжийн аж үйлдвэр эхний шатандаа байгаа хэдий ч өсөлт, хөгжлийн асар их боломж бий. Засгийн газраас сүүлийн үед хүлэмжийн аж ахуйг дэмжих төлөвлөгөөг дэвшилтэт технологи ашиглан хослуулан хэрэгжүүлснээр улсын хэмжээнд хүнсний ногооны үйлдвэрлэл мэдэгдэхүйц нэмэгдэж, хүнсний аюулгүй байдал сайжирч, үндэсний эдийн засагт хувь нэмэр оруулах боломжтой юм.
Бүгд Найрамдах Казахстан улсын Хөдөө аж ахуйн яамны мэдээлснээр тус улсын нийт хүлэмжийн талбайн хэмжээ 2,356 га, хүнсний ногоо 84,000 мянган тонныг үйлдвэрлэж байна. Хүлэмжийн ихэнх нь тус улсын өмнөд бүс нутагт, тухайлбал Алматы, Жамбыл, Өмнөд Казахстанд байрладаг. Гэсэн хэдий ч эдгээр хүлэмжийн дийлэнх нь хуванцар хальс зэрэг чанар муутай материалаар баригдсан байдаг нь цаг агаарын хүнд нөхцөлд өртөмтгий болгодог.
Казахстаны хүлэмжийн аж үйлдвэрийн салбарт тулгарч буй гол бэрхшээлүүдийн нэг бол барилгын өндөр өртөг юм. Хүлэмжийн барилгад ашигладаг ихэнх материалыг импортоор авдаг тул тээврийн зардал, валютын ханшийн хэлбэлзлээс шалтгаалж өндөр үнэтэй байдаг. Нэмж дурдахад, тус улсын олон тариаланчид цаг агаарын эрс тэс нөхцөлд тэсвэртэй орчин үеийн, өндөр технологийн хүлэмж барьж, арчлахад шаардлагатай мэдлэг, нөөц дутмаг байдаг.
Өөр нэг бэрхшээл бол энэ салбарт мэргэжилтэй ажиллах хүчний хомсдол юм. Казахстанд олон залуус хөдөө аж ахуйн салбарт ажиллах сонирхолгүй байгаа нь хүлэмжийн аж ахуйд ажиллах хүчний хомсдолд хүргэсэн. Түүнчлэн гадаадаас ажиллах хүч татах Засгийн газрын үйл ажиллагаа хүнд суртлын бэрхшээл, хэлний бэрхшээлийн улмаас төдийлөн үр дүнд хүрээгүй.
Эдгээр сорилтуудыг үл харгалзан Казахстанд хүлэмжийн аж ахуйн салбарыг хөгжүүлэх асар их нөөц бий. Тус улс нь орчин үеийн хүлэмж барихад ашиглах боломжтой өргөн уудам газар нутагтай. Цаашилбал, тус улсын өмнөд бүс нутгийн цаг уурын таатай нөхцөл нь жилийн турш олон төрлийн үр тариа тарих боломжийг олгодог.
Казахстаны Засгийн газар хүлэмжийн аж ахуйн салбарын ач холбогдлыг хүлээн зөвшөөрч, хөгжлийг дэмжих арга хэмжээ авч байна. 2021 онд Хөдөө аж ахуйн яамнаас 5,000 он гэхэд улсын хэмжээнд хүлэмжийн талбайг 2025 га-д хүргэх төлөвлөгөөг зарлаад байгаа бөгөөд үүнээс гадна орчин үеийн хүлэмжийн аж ахуй байгуулах, тариаланчдыг орчин үеийн хүлэмжийн технологид сургахад зориулж Засгийн газраас хөрөнгө гаргажээ.
Казахстанд хүлэмжийн аж ахуй янз бүрийн бэрхшээлтэй тулгардаг бөгөөд тэдгээрийн нэг нь санхүүжилт юм. Засгийн газраас хаврын хээрийн ажилд зориулж эргэлтийн хөрөнгө гаргах хөтөлбөрүүд байдаг ч төсөвт тусгагдсан нь хүлэмжийн тариалалтын зардлыг нөхөхгүй байж болно. Үүнээс гадна тариаланчид цахилгаан, хий, нүүрсний өндөр өртөгтэй тулгардаг. Эдгээр асуудлыг шийдвэрлэхийн тулд засгийн газар цахилгаан, хийн зардлын 50 хүртэлх хувийг татаас өгөх төлөвлөгөөг баталсан. Татаас олгох механизмын талаар ярилцаж байгаа боловч тоолуур ашиглах эсвэл хүлэмжийн га тутамд татаас олгох хувилбарууд орно. Татаасын хэмжээ нь ашигласан технологийн төрлөөс хамаарах бөгөөд үйлдвэрлэлийн хүлэмжийн цогцолборууд хамгийн өндөр татаас авдаг.
Сүүлийн үед ҮХААЯ болон ажлын хэсгийн хэлэлцээд хүлэмжийн аж ахуйн хөрөнгө оруулалтын төслийн санхүүжилт хангалтгүй, татаасын хувь хэмжээг 25 хувиас 30 хувь болгохоор төлөвлөж байна. Засгийн газраас хүлэмжийн аж ахуйг дэмжих арга хэмжээ авч байгаа ч Казахстанд энэ салбарын үр ашиг, үр ашгийг дээшлүүлэхийн тулд шийдвэрлэх шаардлагатай асуудлууд байсаар байна.